Sürüş Fiziği
Kamm Dairesi:
Otomobillerin tekerleklerine normal koşullarda doğrusal ve yanal kuvvetler etki eder. Bu kuvvetler hareket edildiğinde , fren yaparken ve viraj dönerken oluşur.
Kamm dairesi bu kuvvetlerin büyüklüğünü , yönünü ve lastiklerin yere tutunma sınırlarını göstermektedir. Tüm kuvvetlerin toplamları (resultant) dairenin sınırları içinde kaldığı sürece lastiklerin tutunması yeterli düzeyde olmaktadır. Eğer kuvvetlerin toplamı daire dışına çıkarsa güç aktarım sınırı aşıldığı için otomobil kaymaya başlar.
Sonuç
Bir lastik ne kadar az doğrusal (gidiş yönüne) kuvvet aktarmak zorunda kalırsa o oranda fazla yanal güç taşıtabilir (ne kadar yavaş gidilirse o kadar fazla yanal tutuş olur). İki tekerlekten çekişli bir otomobilde her tekerlek doğrusal kuvvetler toplamının yüzde 50 sini yere aktarmak zorunda kalırken sürekli dört tekerden çekişli bir otomobilde her tekerlek yalnızca doğrusal kuvvetlerin yüzde 25 ini yere aktarmak zorundadır. Bu nedenle her tekerleğin taşıyabileceği yanal güç de daha fazla olduğundan viraj kullanımı daha güvenlidir.
Ön Tekerlekler Üzerinde Kayma (Understeering):
Önden çekişli otomobillerin ön tekerleklerine hareketi sağlayan birçok kuvvetin etki etmesi lastiklerin yanal tutuş yeteneğini azaltır. Bu nedenle viraj dönülürken önden çekişli otomobillerde gaza yüklenildiğinde ön tekerlekler üzerinde viraj dışına kayma eğilimi vardır.
Çıkış Noktası
Otomobil ön tekerlekler üzerinde kayarak viraj dışına doğru savrulmaktadır.direksiyon viraj içine daha da çevrilmesine rağmen tepki alınamamaktadır.
Neden?
Ön lastiklerin aktarabileceği yanal kuvvetlerin sınırını aşarak kaymaya başlamıştır.otomobilin ön tekerlekler üzerinde kaymasına , virajın sürücü tarafından yanlış değerlendirilmesi veya yol koşullarının birden değişmesi nedeniyle viraj içindeki otomobil hızının beklenmedik biçimde gerekenden yüksek kalması neden olmaktadır.
Farkına Varma
Virajın dışı gittikçe yakınlaşmakta ve direksiyon hissizleşmektedir. Lastiklerin ötmesi her zaman dışa kaydığı anlaına gelmediği için yanıltıcı olabilir.
Ne yapmalı?
Ayak gazdan çekilir. Direksiyon viraj dışına hafifçe çevrilir. Bunlar yapıldığında otomobilin hızı düşerek ön tekerlekler üzerindeki yük artacak ve otomobili yönlendirmek için gerekli yanal tutuş yaniden sağlanmış olacaktır.
Bu durumla karşılaşmamak için ne yapmalı?
Yol sürekli gözlemlenerek o an yapılabileceği sanılan subjektif hızın altında bir hızla viraja girmeli.
Arka Tekerleklerin Dışa Kayması (Oversteering):
Arkadan itişli otomobillerde viraj dönüşlerinde gaza fazla yüklenildiğinde arka lastiklerin yanal tutuşu azalarak otomobilin arkası viraj dışına kayma eğilimine girer.
Neden?
Viraj içinde gaza fazla yüklenmek veya aniden ayağı gazdan çekmek.
Farkına varma
Otomobil dönmeye başlamıştır. Sürücünün görüş alanında her geçen saniye virajın iç çizgisi daha geniş olarak yer almaya başlamıştır. Bu aşamada sürücü hislerine aldanmamalıdır; yani otomobil dönmediği halde sürücüye dönüyormuş gibi gelebilir. Otomobilin dönme eksenine en yakın oturan sürücü otomobilin döndüğünü ancak dönmenin ileriki aşamasında algılayabilir.
Ne yapmalı?
Hemen debriyaja basılarak direksiyon otomobilin kaydığı yöne çevrilerek (kontra verilerek) otomobilin yönü düzeltilmeli. Debriyaja basıldığında arka tekerleklerin yanal tutuşunu zayıflatan, hatta ortadan kaldırılarak yanal tutuş kuvvetlerinin geri gelmesi sağlanır. Direksiyonla yapılan düzeltmeyle otomobil istenilen yöne girdiği zaman tereddüt etmeden çabucak direksiyon düzeltilmeli.
Otomobillerin tekerleklerine normal koşullarda doğrusal ve yanal kuvvetler etki eder. Bu kuvvetler hareket edildiğinde , fren yaparken ve viraj dönerken oluşur.
Kamm dairesi bu kuvvetlerin büyüklüğünü , yönünü ve lastiklerin yere tutunma sınırlarını göstermektedir. Tüm kuvvetlerin toplamları (resultant) dairenin sınırları içinde kaldığı sürece lastiklerin tutunması yeterli düzeyde olmaktadır. Eğer kuvvetlerin toplamı daire dışına çıkarsa güç aktarım sınırı aşıldığı için otomobil kaymaya başlar.
Sonuç
Bir lastik ne kadar az doğrusal (gidiş yönüne) kuvvet aktarmak zorunda kalırsa o oranda fazla yanal güç taşıtabilir (ne kadar yavaş gidilirse o kadar fazla yanal tutuş olur). İki tekerlekten çekişli bir otomobilde her tekerlek doğrusal kuvvetler toplamının yüzde 50 sini yere aktarmak zorunda kalırken sürekli dört tekerden çekişli bir otomobilde her tekerlek yalnızca doğrusal kuvvetlerin yüzde 25 ini yere aktarmak zorundadır. Bu nedenle her tekerleğin taşıyabileceği yanal güç de daha fazla olduğundan viraj kullanımı daha güvenlidir.
Ön Tekerlekler Üzerinde Kayma (Understeering):
Önden çekişli otomobillerin ön tekerleklerine hareketi sağlayan birçok kuvvetin etki etmesi lastiklerin yanal tutuş yeteneğini azaltır. Bu nedenle viraj dönülürken önden çekişli otomobillerde gaza yüklenildiğinde ön tekerlekler üzerinde viraj dışına kayma eğilimi vardır.
Çıkış Noktası
Otomobil ön tekerlekler üzerinde kayarak viraj dışına doğru savrulmaktadır.direksiyon viraj içine daha da çevrilmesine rağmen tepki alınamamaktadır.
Neden?
Ön lastiklerin aktarabileceği yanal kuvvetlerin sınırını aşarak kaymaya başlamıştır.otomobilin ön tekerlekler üzerinde kaymasına , virajın sürücü tarafından yanlış değerlendirilmesi veya yol koşullarının birden değişmesi nedeniyle viraj içindeki otomobil hızının beklenmedik biçimde gerekenden yüksek kalması neden olmaktadır.
Farkına Varma
Virajın dışı gittikçe yakınlaşmakta ve direksiyon hissizleşmektedir. Lastiklerin ötmesi her zaman dışa kaydığı anlaına gelmediği için yanıltıcı olabilir.
Ne yapmalı?
Ayak gazdan çekilir. Direksiyon viraj dışına hafifçe çevrilir. Bunlar yapıldığında otomobilin hızı düşerek ön tekerlekler üzerindeki yük artacak ve otomobili yönlendirmek için gerekli yanal tutuş yaniden sağlanmış olacaktır.
Bu durumla karşılaşmamak için ne yapmalı?
Yol sürekli gözlemlenerek o an yapılabileceği sanılan subjektif hızın altında bir hızla viraja girmeli.
Arka Tekerleklerin Dışa Kayması (Oversteering):
Arkadan itişli otomobillerde viraj dönüşlerinde gaza fazla yüklenildiğinde arka lastiklerin yanal tutuşu azalarak otomobilin arkası viraj dışına kayma eğilimine girer.
Neden?
Viraj içinde gaza fazla yüklenmek veya aniden ayağı gazdan çekmek.
Farkına varma
Otomobil dönmeye başlamıştır. Sürücünün görüş alanında her geçen saniye virajın iç çizgisi daha geniş olarak yer almaya başlamıştır. Bu aşamada sürücü hislerine aldanmamalıdır; yani otomobil dönmediği halde sürücüye dönüyormuş gibi gelebilir. Otomobilin dönme eksenine en yakın oturan sürücü otomobilin döndüğünü ancak dönmenin ileriki aşamasında algılayabilir.
Ne yapmalı?
Hemen debriyaja basılarak direksiyon otomobilin kaydığı yöne çevrilerek (kontra verilerek) otomobilin yönü düzeltilmeli. Debriyaja basıldığında arka tekerleklerin yanal tutuşunu zayıflatan, hatta ortadan kaldırılarak yanal tutuş kuvvetlerinin geri gelmesi sağlanır. Direksiyonla yapılan düzeltmeyle otomobil istenilen yöne girdiği zaman tereddüt etmeden çabucak direksiyon düzeltilmeli.